در مدل UbD برای سازماندهی فعالیت‌های یادگیری، چارچوب WHERETO پیشنهاد شده است. این چارچوب با تکیه بر اصول طراحی آموزشی و مراحل مختلف یادگیری، به معلمان کمک می‌کند تا فرآیند یادگیری را بهبود بخشیده و دانش‌آموزان را در مسیر یادگیری بهتر هدایت کنند. این مدل با فراهم کردن بستری مناسب برای بازاندیشی، تجربه و ارزیابی، به یادگیری عمیق‌تر و معنادارتر منجر می‌شود.
برای دستیابی به نتایج مطلوب در مدل UbD، نیاز به طراحی فعالیت‌ها و استراتژی‌های هدفمندی است که دانش و مهارت‌های شناسایی‌شده را در بر گیرند. چارچوب WHERETO به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا برنامه درسی را درک کنند. هدف WHERETO آن است که به مربیان کمک کند تا در آموزش، نقاط قوت و نیازهای منحصربه‌فرد هر دانش‌آموز را لحاظ کرده و مطمئن شوند که همه دانش‌آموزان هدف برنامه درسی را درک کرده‌اند. این چارچوب به عناصر اصلی هر فعالیت معطوف است و دستیابی به روندی منطقی و کارآمد را تسهیل می‌کند. عنوان WHERETO مخفف ۷ عبارت است که عبارت‌اند از:
WHERE
در آغاز طرح یادگیری، دانش‌آموز نیاز دارد بداند: کجا؟ چرا؟ و چه؟
هدف این فعالیت این است که معلم مطمئن شود دانش‌آموز متوجه شده است که واحد یادگیری به کجا می‌رود و چرا. همچنین تلاش می‌شود دانش‌آموزان درک کنند چرا موضوعی که طرح یادگیری دنبال می‌کند ارزشمند است و چه شواهدی می‌تواند یادگیری‌شان را نشان دهد. فعالیت W به معلمان یادآوری می‌کند که اهداف را به وضوح با دانش‌آموزان به اشتراک بگذارند و به آنها کمک کنند تا تصویری از واحد یادگیری در ذهنشان شکل بگیرد. سوالات اساسی در این مرحله بهترین راهنما برای معلم هستند تا بتواند هدف واحد یادگیری برای دانش‌آموزان را شناسایی کند. اگر معلم نتواند برای واحد یادگیری یک هدف و سوال اساسی بیابد، نیاز است تا در ارزش موضوع بازنگری شود.
در فعالیت W، علاوه بر اینکه باید اطمینان حاصل شود که دانش‌آموزان اهداف را درک کرده‌اند، باید بدانند که چگونه ارزیابی می‌شوند و چگونه می‌توانند خود را در طول واحد یادگیری ارزیابی کنند. برخی از تکنیک‌های آموزشی برای طراحی فعالیت W عبارت‌اند از:
- ارتقای درک دانش‌آموز از هدف یک درس یا واحد یادگیری با شناسایی شباهت‌ها و تفاوت‌های بین فعالیت‌های قبلی و موضوع در حال یادگیری.
- تعیین اینکه آیا دانش‌آموزان اهداف و مقاصد واحد یادگیری را درک می‌کنند یا نه.
- فراهم کردن راه‌های مختلف برای دانش‌آموزان تا با تلاش فردی، یادگیری‌شان را تقویت کنند و فرصت‌هایی برای شناسایی اهداف در طول واحد یادگیری فراهم شود. استفاده از راه‌های کلامی و غیرکلامی (مانند نمایش، نمودار، تصاویر و نمادها) برای نمایش اهداف و ایده‌های کلیدی یک واحد خاص.
- آغاز درس یا واحد یادگیری با گروه‌بندی کردن دانش‌آموزان و واگذاری مسئولیت بحث‌های گروهی، حل مسائل و تصمیم‌گیری به گروه‌ها.
- راهنمایی دانش‌آموزان برای تمرکز بر هدف واحد یادگیری.
- تشویق دانش‌آموزان به شخصی‌سازی اهداف و تطبیق آنها با نیازها و تجربیات شخصی‌شان.
- مطرح کردن سوالات باز و تحلیلی در ابتدای واحد یادگیری برای هدایت دانش‌آموزان به ایده‌های بزرگ و فعال‌سازی دانش قبلی مربوط به واحد.
- استفاده از نشانه‌ها و سوالاتی که توجه دانش‌آموزان را به موضوعات مهم جلب کند نه آنچه غیرعادی است.
- استفاده از سازمان‌دهنده‌های پیشرفته مثل نقشه‌های مفهومی، نقشه‌های توضیحی یا روایت قبل از شروع یادگیری برای بیان ارتباط مطالب مقدماتی، ایده‌ها و اطلاعات مرتبط.
HOOK and HOLD
در این فعالیت هدف آن است که یادگیرنده به موضوع علاقه‌مند شود و با موضوع درگیر بماند و این درگیری در طول اجرای واحد یادگیری حفظ شود. سوال مهم معلم در این فعالیت آن است که چه قلاب‌های تامل‌برانگیزی (مثل تجربه، مسئله یا موارد جدید و عجیب) می‌تواند ایده‌های بزرگ طرح یادگیری را بلافاصله واضح، ملموس و درگیرکننده مطرح کند؟
فعالیت‌هایی که در مدارس اجرا می‌شوند غالباً بیهوده و کسل‌کننده هستند؛ مثلاً تمرین‌های تکراری کتاب‌های درسی یا برگه‌های سوالات، همچنین گوش دادن طولانی و غیرفعال در کلاس. تحقیقات و تجربیات نشان می‌دهد که می‌توانیم فعالیت‌ها را جذاب‌تر طراحی کنیم. برای این کار می‌توانیم فعالیت‌ها را حول محور یک مسئله، چالش یا سوال تامل‌برانگیز مطرح کنیم. در این فعالیت، Hook در واقع به دنبال آن هستیم که به دانش‌آموز کمک کنیم تا آموخته‌هایش را با تجربیات و علایقش پیوند بزند. معلمان توانمند اهمیت قلاب کردن ذهن و قلب دانش‌آموزان را درک کرده‌اند و تلاش می‌کنند از مسائل و روش‌هایی استفاده کنند که ذهن دانش‌آموز را درگیر کند.
در فعالیت H، بنا نیست تا سخنرانی انجام شود و به عبارات اصلی درس اشاره شود؛ بلکه بهتر است یک چالش و مسئله جذاب ارائه شود تا دانش‌آموزان طی یک مشارکت فعالانه و هدفمند معناسازی کنند.
توصیه‌های زیر می‌تواند به طراحی یک فعالیت H موثر کمک کند:
- علاقه و مشارکت دانش‌آموزان را از طریق ارائه یک استعاره یا تشبیه درگیر کنید.
- تلاش کنید دانش‌آموزان را از طریق طرح سوال، داستان، ارائه یک مسئله یا موقعیت جدید جذب کنید.
- ذهن دانش‌آموزان را از طریق ارائه حقایق عجیب یا رویدادهای متناقض و ناهنجار تحریک کنید.
- دانش‌آموزان را با دیدگاه‌های متفاوت و متعدد درباره یک موضوع روبرو کنید.
- فعالیت‌های مشارکتی طراحی کنید که آغازکننده درس باشند ولی در فعالیت‌های بعدی دوباره به آن برگردید.
- تحریک تخیل دانش‌آموزان در ابتدای درس به بهبود درک آنها از موضوعات کمک می‌کند. تخیل را می‌توان به کمک استفاده از مدل‌های فیزیکی یا تجسم تصاویر ذهنی درگیر نمود.
- از دانش‌آموزان بخواهید برای شخصی‌سازی اهداف و فرآیندهای یادگیری مشارکت کنند؛ مثلاً توضیح دهند که فکر می‌کنند درباره موضوع چه می‌دانند، چه می‌خواهند بدانند و انتظار دارند در نتیجه چه چیزهایی بیاموزند.
برای طراحی قلاب می‌توانید از نکات این مقاله نیز کمک بگیرید.
EXPERIENCE and EQUIP
دانش‌آموزان در فعالیت‌های E تشویق می‌شوند تا از طریق تجربه و کاوش به سمت درک ایده‌های بزرگ هدایت شوند. بنابراین، سوال مهم معلم در این مرحله این است که دانش‌آموزان چگونه می‌توانند بر شایستگی‌های آموزشی تسلط پیدا کنند؟ و چگونه می‌توان موقعیت‌هایی را ایجاد کرد تا یادگیری در سطح انتقال محقق شود؟ فعالیت‌هایی در این دسته قرار می‌گیرند که در آنها یادگیرنده مشارکت ذهنی فعالی دارد و تلاش می‌کند در ذهن خود معناسازی کند. در این مرحله نیاز است مرحله ۲ یعنی بخش شواهد در طرح یادگیری به خوبی طراحی شده باشد تا اولویت‌ها روشن بوده و فعالیت‌های E همسو با مرحله قبلی پیش روند.
یکی از راه‌هایی که می‌تواند منجر به درک عمیق‌تر دانش‌آموزان شود، استفاده از شیوه داربست‌زنی است؛ یعنی از طریق روش‌ها و ابزارهای لازم دانش‌آموزان را هدایت و راهنمایی کنیم ولی به تدریج آنها را کاهش دهیم. از سازمان‌دهنده‌های گرافیکی، با صدای بلند فکر کردن، سنجه‌ها (روبریک) و دستورالعمل‌های خودارزیابی می‌توان به عنوان داربست‌هایی برای ایجاد معنا و انتقال استفاده کرد.
توصیه‌های زیر می‌تواند به طراحی یک فعالیت E موثر کمک کند:
- از دانش‌آموزان بخواهید از روش خلاصه کردن و یادداشت‌برداری استفاده کنند. بدین ترتیب آنها تشویق می‌شوند تا اطلاعات را در سطح عمیق‌تری تجزیه و تحلیل کنند.
- از دانش‌آموزان بخواهید در قالب‌های مختلف شباهت‌ها و تفاوت‌های پدیده‌های مختلف را تشخیص دهند.
- از انواع مختلفی از تکنیک‌ها و استراتژی‌ها استفاده کنید.
- اطمینان حاصل کنید که تکالیف یک مکمل معنادار برای گسترش آموخته‌هایی است که در کلاس به آنها پرداخته شده است. پروتکلی مشخص برای تکالیف تعریف کنید، معیارهای ارزیابی را ارائه دهید و یادگیری را از طریق ارائه بازخورد به تکالیف تقویت کنید.
- زمینه‌ای را فراهم کنید تا فرآیندها، مهارت‌ها و روندها (دانش رویه‌ای) به صورت مداوم و هدایت‌شده تمرین شوند.
- دانش‌آموزان را تشویق کنید تا آموخته‌های خود را در قالب‌های مختلف مثل سازه‌های فیزیکی، مدل‌های گرافیکی، تولید تصویر، ویدئو و غیره ارائه دهند تا نسبت به آن احساس مالکیت کنند.
- دانش‌آموزان را تشویق کنید تا فرضیه‌های جدید تولید کنند و آنها را آزمایش کنند.
RETHINK, REVISE, REFLECT
در فعالیت‌های R، نظارت بر درک موضوع، بازبینی، بازنگری و بازاندیشی مورد توجه قرار می‌گیرد. سوال اصلی این است که چگونه دانش‌آموزان را تشویق کنیم تا آموخته‌های خود را بازبینی کرده و مداوم اصلاح کنند؟
همان‌طور که می‌دانید، تعداد کمی از دانش‌آموزان در اولین برخورد با یک موضوع به درک کاملی از آن می‌رسند. فهم عمیق حاصل یک فرایند است و نیاز به بازاندیشی و تفکر دارد. هنگامی که دانش‌آموزان به بازاندیشی و تجدیدنظر هدایت می‌شوند، شبکه‌های عصبی آنها درباره موضوع گسترش می‌یابد و درک آنها عمیق‌تر می‌شود. لذا نیاز است فرصت‌های متعددی برای دانش‌آموزان فراهم شود تا محصول و عملکرد خود را بازنگری کنند، در مورد پیشرفت فکر کنند و کار خود را تجدیدنظر کنند. این تجدیدنظر کمک می‌کند تا درک قبلی خود را به چالش بکشند و آموخته‌های خود را عمیق‌تر بکاوند.
در واقع، یک فرض اساسی در UbD این است که فهم در طول زمان اتفاق می‌افتد و این “ایده‌های بزرگ” باید به طور مرتب مورد بررسی و بازنگری قرار گیرند تا از سطح به عمق حرکت کنند. در فرآیند بازاندیشی، شبکه‌های عصبی در مغز گسترش می‌یابد و کارکردهای اجرایی مهمی فعال می‌شود که از جمله آنها می‌توان به تحلیل، نقد کردن، توجه به بازخورد و انعطاف‌پذیری شناختی اشاره کرد.
توصیه‌های زیر می‌تواند به طراحی یک فعالیت R موثر کمک کند:
- دانش‌آموزان را تشویق کنید تا در واحد یادگیری به دنبال الگو باشند؛ مثلاً فعالیت‌ها، مضامین، مسئله‌ها و دیدگاه‌های تکرار شونده و مرتبط را تشخیص داده و آنها را طبقه‌بندی کنند.
- به دانش‌آموزان کمک کنید تا از طریق روش‌هایی مثل یادداشت‌برداری و خلاصه‌برداری، آموخته‌های خود را به صورت کلامی و غیرکلامی ارائه کنند.
- دانش‌آموزان را تشویق کنید تا پیشرفت خود را ارزیابی کنند؛ مثلاً از آنها بخواهید دفترچه‌ای برای گزارش پیشرفت خود داشته باشند.
- از تکالیف به عنوان ابزاری برای کاربرد مستقل آموخته‌ها و اصلاح کارهایی که در کلاس انجام داده شده است، استفاده کنید.
- دانش‌آموزان را هدایت کنید تا در فعالیت پایانی، ایده‌های بزرگ و سوالات اساسی واحد یادگیری را مرور و بازبینی کنند.
- توضیح دهید که اشتباهات بخش پذیرفته‌شده فرآیند یادگیری هستند.
- سوالات مهم را با مثال‌های جدید مجدد تکرار کنید.
EVALUATE
فعالیت‌های E2 با هدف ایجاد فرصت‌هایی برای دانش‌آموزان طراحی می‌شوند تا بتوانند پیشرفت خود را ارزیابی کنند. در این فعالیت‌ها، توجه به رشد استقلال و ارتقاء توانایی‌های دانش‌آموزان در اولویت است. سپس معلم نیز پیشرفت دانش‌آموزان را ارزیابی می‌کند تا فرآیندهای آموزشی را اصلاح کرده و در صورت نادیده گرفتن جنبه‌ای، آن را پوشش دهد. روش متداول برای ارتقای خودارزیابی و دعوت دانش‌آموزان به تفکر، ارائه پرسش است.
توصیه‌های زیر می‌تواند به طراحی فعالیت E2 موثر کمک کند:
- دانش‌آموزان را تشویق کنید تا پیشرفت خود را در حین پیشبرد طرح یادگیری ارزیابی کنند؛ مثلاً مقایسه کنند که اکنون در مقایسه با زمانی که طرح یادگیری شروع شد، چه چیزهایی یاد گرفته‌اند.
- زمینه‌ای را فراهم کنید تا دانش‌آموزان از طریق روش‌های مبتنی بر محصول (مثل تولید مجله، گزارش، ویدئو، پوستر) و روش‌های گفتگو محور (مثل روش‌های مشارکتی، تشکیل گروه‌های کوچک همتا و …) خودارزیابی کنند.
- برای مطالب پیچیده از روبریک‌ها (سنجه) استفاده کنید تا دانش‌آموزان بتوانند طبق یک چارچوب مشخص، عملکرد خود و همتایانشان را ارزیابی کنند.
- شیوه ارزیابی و نمره‌دهی خود را برای دانش‌آموزان روشن کنید و از طریق بازخوردهای تکوینی به آنها کمک کنید تا بتوانند آموخته‌های خود را بازبینی کنند.
TAILORED
فعالیت‌های T منعکس‌کننده استعدادها، علایق و نیازهای فردی دانش‌آموزان هستند. فعالیت T به اهمیت تطبیق دادن فعالیت‌ها با نیازهای فردی دانش‌آموزان تأکید دارد و توجه طراحان را به این نکته جلب می‌کند که ضروری است فعالیت‌هایی در نظر گرفته شوند که در آنها هر دانش‌آموز بتواند بر اساس نیازها و علایق خود، موضوع را شخصی‌سازی کرده و ارائه دهد. بنابراین، برای این فعالیت‌ها دستورالعمل‌های محدودکننده و از پیش تعیین‌شده ارائه نمی‌شود.
توصیه‌های زیر می‌تواند به طراحی یک فعالیت T کمک کند:
- از انواع روش‌های تکوینی مثل آزمون‌ها، فعالیت‌های عملکردی و … استفاده کنید تا دانش‌آموزان بتوانند نقاط قوت و ضعف همچنین نیازها و علایق خود را شناسایی کنند.
- فعالیت‌هایی را در نظر بگیرید که در آنها دانش‌آموزان بتوانند به طور مستقل از دانش و مهارت‌هایی که به دست آورده‌اند، استفاده کنند.
- اعضای گروه‌های مشارکتی را طوری متعادل کنید که اطمینان حاصل شود همه دانش‌آموزان می‌توانند نقاط قوت، نیازها و استعدادهای خود را شناسایی و بیان کنند.
- از رسانه‌های مختلف برای ارائه بازخورد مداوم به دانش‌آموزان استفاده کنید.
ORGANIZED
سازماندهی فعالیت‌ها باید به گونه‌ای باشد که در نهایت به یادگیری سطح بالا و مؤثر منجر شود. این فرایند مستلزم هدایت دانش‌آموزان از فعالیت‌های عینی اولیه به سمت سطوح پیشرفته یادگیری و به کارگیری مستقل مفاهیم است. در مدل UbD، غالباً از شیوه‌های خطی سازماندهی محتوا استفاده نمی‌شود بلکه کارهای معنادار و چالش‌هایی درگیرکننده ارائه می‌شود که دانش‌آموزان در آن غرق می‌شوند و با دست و پنجه نرم کردن در بستر انجام یک فرایند به اصول بنیادین و درک اساسی از موضوع دست پیدا می‌کنند. بنابراین، کارهای معنادار و عمق مدنظر است نه تکرار و تمرین محتوای تعیین‌شده.
توصیه‌های زیر می‌توانند به بهبود سازماندهی فعالیت‌ها کمک کنند:
- از دانش‌آموزان بخواهید تا میزان پیشرفت خود را نسبت به ابتدای طرح یادگیری مقایسه کنند.
- از قالب‌های مختلف برای ارائه نقشه راه به دانش‌آموزان کمک بگیرید.
- دانش رویه را طوری سازماندهی کنید که دانش‌آموزان بتوانند با الگوسازی به تدریج به سمت کاربرد مستقل هدایت شوند یا به صورت مستقل محصولی را طراحی کنند.
- ساختار واحدها را طوری تنظیم کنید که دانش‌آموزان به تدریج بتوانند مهارت‌های پیچیده شناختی مثل حل مسئله، تحقیق، خلاقیت، تجزیه و تحلیل و تصمیم‌گیری‌شان را تقویت کنند.
در این مدل دو نوع توالی برای فعالیت‌ها پیشنهاد شده است:
الف) یادگیری مبتنی بر عملکرد
یادگیری مبتنی بر عملکرد در نتیجه تلاش برای حل مسائل پیچیده، کشف مسائل واقعی و رسیدن به تصمیمات، تجزیه و تحلیل موارد واقعی/شبیه‌سازی شده یا تولید یک محصول یا عملکرد واقعی توسعه می‌یابد.
ب) ساختار روایی:
ساختار روایی در طراحی فعالیت‌های یادگیری به معنای استفاده از روایت‌ها و داستان‌ها برای سازماندهی و ارائه محتوا به دانش‌آموزان است. این ساختار به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا مطالب آموزشی را در قالب داستان‌ها و سناریوهای جذاب و معنادار دریافت کنند و از این طریق یادگیری عمیق‌تری را تجربه کنند. استفاده از ساختار روایی در آموزش می‌تواند انگیزه و علاقه دانش‌آموزان را افزایش دهد و به آنها کمک کند تا مفاهیم پیچیده را به صورت ملموس و قابل فهم درک کنند.
مدل WHERETO با تکیه بر اصول طراحی آموزشی و مراحل مختلف یادگیری، به معلمان کمک می‌کند تا فرآیند یادگیری را بهبود بخشند و دانش‌آموزان را در مسیر یادگیری بهتر هدایت کنند. این مدل با فراهم کردن بستر مناسب برای بازاندیشی، تجربه و ارزیابی، به یادگیری عمیق‌تر و معنادارتری منجر می‌شود.
