کتاب «راهنمای طراحی مبتنی بر فهم عمیق برای ایجاد طرح یادگیری باکیفیت» (The Understanding by Design Guide to Creating High-Quality Units) توسط گرنت ویگینز (Grant Wiggins) و جی مک‌تای (Jay McTighe) در سال ۲۰۱۱ نوشته شده است.
این کتاب یک منبع جامع برای طراحان آموزشی و معلمانی است که به دنبال بهبود طراحی طرح‌های یادگیری موثر هستند و به شکل راهنما همراه با تمرین‌ها، الگوها و مثال‌های کاربردی ارائه شده است. این کتاب بر اساس چارچوب “طراحی مبتنی فهم عمیق” (UbD) نوشته شده است، هدف اصلی این مدل این است که به معلمان کمک کند تا برنامه‌های درسی را طوری طراحی کنند که دانش‌آموزان به‌جای اینکه فقط مطالب زیادی را جفظ کنند یا فعالیت‌های پراکنده‌ای را انجام دهند، مفاهیم اصلی را به طور عمیق درک کنند. به عبارتی دیگر، طراحان آموزشی در این مدل یاد می‌گیرند که چگونه به دانش‌آموزان کمک کنند تا آموخته‌های خود را در موقعیت‌های جدید به کار ببرند. این کتاب روی این موضوع تمرکز دارد که در پایان طرح یادگیری دانش‌آموزان باید بتوانند دانش خود را در شرایط واقعی و کاربردی به کار گیرند.
طراحی وارونه(Backward Design)
یکی از مفاهیم کلیدی این کتاب، رویکرد “طراحی وارونه” است. این رویکرد برخلاف روش‌های معمول طراحی آموزشی که ابتدا به تدریس محتوا و سپس به ارزیابی آن می‌پردازند، با تعیین نتایج مطلوب آغاز می‌شود. در طراحی معکوس، ابتدا معلم مشخص می‌کند که دانش‌آموزان باید در پایان واحد درسی چه چیزی را بفهمند و قادر به انجام آن باشند، سپس با استفاده از این اهداف، ارزیابی‌ها و فعالیت‌های آموزشی طراحی می‌شوند تا این اهداف را تحقق بخشند.
مروری بر محتوای کتاب
کتاب «راهنمای طراحی مبتنی بر فهم عمیق برای ایجاد طرح یادگیری باکیفیت» شامل هشت فصل است:
- فصل A: ایده‌های بزرگ طراحی مبتنی بر فهم عمیق
این فصل به معرفی اصول اصلی طراحی بر اساس فهم (UbD) می‌پردازد. هدف اصلی این رویکرد، ایجاد طرح‌های یادگیری است که دانش‌آموزان را به فهم عمیق مفاهیم و توانایی انتقال یادگیری به موقعیت‌های جدید ترغیب می‌کند. این فصل بر مفهوم طراحی معکوس تأکید دارد، به طوری که ابتدا به نتایج نهایی یادگیری توجه می‌شود و سپس مراحل تدریس بر اساس آن‌ها برنامه‌ریزی می‌گردد. - فصل B: قالب طراحی مبتنی فهم عمیق (UbD Template)
این بخش به طراحان آموزشی کمک می‌کند تا با استفاده از قالب UbD، طرح‌های یادگیری خود را ساختارمند و هم‌راستا با اهداف یادگیری طراحی کنند. این قالب شامل سه مرحله است: شناسایی نتایج مطلوب، تعیین شواهد مناسب برای ارزیابی، و برنامه یادگیری. - فصل C: نقاط شروع
در این فصل، طراحان آموزشی با چندین روش مختلف برای آغاز طراحی طرح یادگیری آشنا می‌شوند. این روش‌ها بسته به نیازها و ترجیحات طراح انتخاب می‌شوند و شامل انتخاب یک موضوع مهم یا مهارت کلیدی برای تدریس است. - فصل D: توسعه طرح اولیه طرح یادگیری
این فصل به طراحان آموزشی کمک می‌کند تا یک طرح اولیه برای طرح یادگیری خود ایجاد کنند. طراحان در این مرحله به تجسم کلی اهداف یادگیری، سؤالات اساسی و فعالیت‌های آموزشی می‌پردازند و اولین پیش‌نویس از طرح یادگیری خود را آماده می‌کنند. - فصل E: انواع اهداف یادگیری
این فصل به تفاوت بین انواع اهداف یادگیری مانند انتقال، فهم، دانش و مهارت می‌پردازد. طراحان آموزشی یاد می‌گیرند که چگونه این اهداف را شناسایی کرده و در طراحی طرح یادگیری خود به کار گیرند. - فصل F: سؤالات اساسی و فهم
در این بخش، طراحان آموزشی با مفهوم سؤالات اساسی که به عنوان موتور محرک یادگیری و تفکر عمیق شناخته می‌شوند، آشنا می‌شوند. همچنین، فهم‌های کلیدی که دانش‌آموزان باید به آن‌ها برسند، معرفی و توضیح داده می‌شود. - فصل G: تعیین شواهد فهم و توسعه وظایف ارزیابی
این فصل به طراحان آموزشی نشان می‌دهد که چگونه شواهد معتبری برای ارزیابی فهم دانش‌آموزان ایجاد کنند. تمرکز اصلی این بخش بر طراحی وظایف ارزیابی عملکردی است که به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد توانایی انتقال و فهم خود را نشان دهند. - فصل H: یادگیری برای فهم
این فصل به برنامه‌ریزی تجربیات یادگیری می‌پردازد که دانش‌آموزان را به فهم عمیق و کاربردی از مطالب ترغیب می‌کند. همچنین نحوه طراحی فعالیت‌هایی که به دانش‌آموزان کمک می‌کنند تا دانش خود را به صورت مستقل به کار گیرند، توضیح داده می‌شود.
اجتناب از اشتباهات رایج در طراحی آموزشی
نویسندگان کتاب هشدار می‌دهند که دو اشتباه رایج در برنامه‌ریزی درسی وجود دارد که طراحان باید از آن‌ها پرهیز کنند:
- آموزش مبتنی بر فعالیت: در این حالت، معلمان فعالیت‌های متعددی را بدون هدف مشخص و بدون توجه به نتایج یادگیری انجام می‌دهند. این رویکرد ممکن است جذاب و سرگرم‌کننده باشد اما اغلب به فهم عمیق و یادگیری پایدار منجر نمی‌شود.
- پوشش محتوایی: در این حالت، معلمان تنها به دنبال پوشش دادن محتوای تعیین شده هستند، بدون اینکه به یادگیری واقعی و توانایی دانش‌آموزان در استفاده از این دانش در موقعیت‌های جدید توجه کنند. کتاب تأکید می‌کند که معلمان باید محتوای آموزشی را با دقت انتخاب کنند و به جای پوشش صرف، به کشف و بررسی عمیق مفاهیم بپردازند.
نکات کلیدی برای طراحی واحدهای درسی
کتاب به معلمان توصیه می‌کند که در طراحی واحدهای درسی به نکات زیر توجه کنند:
- اهداف آموزشی واضح و شفاف: دانش‌آموزان باید به‌طور واضح بدانند که از آن‌ها چه انتظاری می‌رود و چه مهارت‌ها و درک‌هایی باید به دست آورند.
- ارزیابی‌های معتبر: ارزیابی‌ها باید نشان‌دهنده توانایی دانش‌آموزان در استفاده از دانش در مسائل و موقعیت‌های جدید باشند.
- فعالیت‌های یادگیری متنوع و جذاب: فعالیت‌های آموزشی باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که دانش‌آموزان با سطوح مختلف مهارت و علاقه‌ها بتوانند در یادگیری مشارکت فعال داشته باشند.
- بازخورد مستمر و توصیفی: دانش‌آموزان باید به‌طور مستمر بازخورد دقیق و توصیفی دریافت کنند تا بتوانند عملکرد خود را بهبود بخشند و درک‌های خود را عمیق‌تر کنند.
